120 lat temu powstała Polska Partia Socjalistyczna

Ruch socjalistyczny na ziemiach polskich rozpoczął się w latach 70. XIX wieku. W 1882 roku powstała partia Proletariat, która istniała cztery lata. Następczynią tej partii był tzw. II Proletariat. Jego członkowie znaleźli się wśród uczestników Zjazdu Paryskiego, w którym wzięli udział także działacze Związku Robotników Polskich, Zjednoczenia Robotniczego i Polskiej Gminy Narodowo-Socjalistycznej.

Na zjeździe, trwającym do 23 listopada 1892 roku, sformułowano „Szkic programu Polskiej Partii Socjalistycznej”. Do chwili jego powstania ruch socjalistyczny koncentrował się na postulatach ekonomiczno-społecznych i dotyczących praw politycznych, pomijając lub wręcz negując kwestię niepodległości Polski. Zdecydowanym jej przeciwnikiem był Ludwik Waryński.

Sprawę niepodległości Polski przed 1892 rokiem podnosili nieliczni socjaliści jak Bolesław Limanowski, Stanisław Grabski i Stanisław Mendelson. Pierwszego dnia zjazdu w Paryżu Feliks Perl stwierdził: „Niepodległą republikę polską musimy postawić sobie jako najbliższy cel”.

Uczestnicy Zjazdu Paryskiego postanowili stworzyć ze wszystkich grup socjalistycznych jednolitą organizację w zaborze rosyjskim, której celem walki będzie „samodzielna republika demokratyczna”. W niepodległej Polsce miały obowiązywać następujące zasady ustrojowe: bezpośrednie, powszechne tajne głosowanie, równouprawnienie narodowości wchodzących w skład „rzeczypospolitej” na zasadzie dobrowolności, równość obywateli bez względu na płeć, rasę narodowość i wyznanie, wolność słowa, druku, stowarzyszeń, bezpłatne nauczanie, podatek progresywny.

W zakresie praw socjalnych przewidywano m. in. ośmiogodzinny dzień pracy, równą płacę dla mężczyzn i kobiet, zakaz pracy dzieci do lat 14, ubezpieczenia chorobowe i emerytalne, stopniowe uspołecznianie ziemi i narzędzi produkcji, wolność „zmów robotniczych”.

Za środki bieżącej walki uznane zostały strajki, składanie petycji do władz, manifestacje dla poparcia celów politycznych i ekonomicznych. Zjazd w zasadzie uznawał możliwość „użycia środków gwałtownych” przeciw przedstawicielom władzy w uzasadnionych, ograniczonych przypadkach. Dotyczyło to również zdrajców.

Chociaż partia socjalistyczna miała reprezentować interesy proletariatu, to jednak zamierzała być „przewodnikiem politycznym całego narodu i grupować koło swego sztandaru wszystkie jego niezadowolone warstwy”.

Wśród 18 uczestników Zjazdu Paryskiego byli m. in. Witold Jodko - Narkiewicz, Bolesław Antoni Jędrzejowski, Aleksander Sulkiewicz, Feliks Perl, Stanisław Wojciechowski (prezydent RP w latach 1922-1926), którzy stali się następnie bliskimi współpracownikami Józefa Piłsudskiego w PPS, Stanisław Grabski (następnie znany działacz endecki i minister w II RP), a także takie indywidualności ruchu socjalistycznego jak Edward Abramowski oraz Bolesław Limanowski.

W 1893 roku zaczęto organizować PPS w zaborze rosyjskim. Od samego początku wybitnym działaczem partii był Józef Piłsudski, redaktor i wydawca od 1894 r. (wraz ze Stanisławem Wojciechowskim) pisma PPS „Robotnik” oraz członek Centralnego Komitetu Robotniczego PPS.

„Niepodległość Polski dając proletariatowi demokratyczny ustrój, usunie zarazem tamy i zapory, jakie zwykle rozwojowi cywilizacyjnemu podbitego narodu stawiają rządy zaborcze” - pisał Piłsudski w „Robotniku”. W 1893 roku członkowie tworzącej się PPS niechętni postulatowi niepodległości Polski założyli Socjaldemokrację Królestwa Polskiego. Do jej czołowych działaczy należała Róża Luksemburg oraz Feliks Dzierżyński i Julian Marchlewski, przyszli działacze komunistyczni.

PPS odegrała ogromnie ważną rolę w wydarzeniach 1905-1907 roku nazwanych rewolucją. W istocie była to rebelia części społeczeństwa polskiego w zaborze rosyjskim, zarówno o obliczu antykapitalistycznym, antycarskim jak i niepodległościowo - narodowym. Jej ważnym przejawem była działalność bojówek PPS walczących metodami terroru z policją, wojskiem żandarmerią rosyjską. W historii nie tylko PPS, ale i Polski, zapisali się skazani na śmieć i straceni bojowcy: Stefan Okrzeja, Henryk Baron, Józef Montwiłł-Mirecki.

Na tle stosunku do niepodległości Polski nastąpił w tym czasie spór w PPS i następnie, w 1906 roku, rozłam. Powstała wówczas niepodległościowa PPS - Frakcja Rewolucyjna z Józefem Piłsudskim jako liderem i, stawiająca na wspólną walkę proletariatu narodów Rosji, PPS-Lewica przewidująca co najwyżej autonomię dla Polski w ramach przyszłej socjalistycznej Rosji. Czołowi działacze tej partii stali się następnie działaczami Komunistycznej Partii Polski.

W listopadzie 1918 roku politycy PPS, jeszcze przed przybyciem Piłsudskiego do Warszawy współtworzyli Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej na czele z Ignacym Daszyńskim, wybitnym przedstawicielem PPS zaboru austriackiego. Powołany już przez Piłsudskiego rząd Jędrzeja Moraczewskiego, polityka PPS, wprowadził 8-godzinny dzień pracy, obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe i kilka innych ważnych praw socjalnych.

W 1922 r. w wyborach do sejmu PPS uzyskał 10 proc głosów. Przywódcy partii poparli zamach majowy Piłsudskiego, lecz wkrótce PPS przeszła do opozycji. W 1928 r. w wyborach do Sejmu zdobyła 13 proc głosów. PPS była jednym z organizatorów opozycyjnego bloku nazwanego Centrolewem. Kilku jej polityków zostało aresztowanych i sądzonych w tzw. procesie brzeskim.

W latach II wojny światowej działacze PPS wchodzili w skład władz Polskiego Państwa Podziemnego. Kazimierz Pużak był przewodniczącym Rady Jedności Narodowej a Antoni Pajdak - członkiem Krajowej Rady Ministrów. Politycy PPS byli także ministrami w rządzie RP na emigracji a w 1945 r. Tomasz Arciszewski został premierem tego rządu.

Po 1945 r. w Polsce znajdującej się pod kontrolą komunistów nazwę PPS przejęła związana z komunistyczną PPR grupa działaczy socjalistycznych. W 1948 r. nastąpiło połączenie się tych partii w PZPR. (PAP)

tst/ ls/

Dyskusja na dany temat:

Aktualnie brak wiadomości dla tego tematu. Chcesz być pierwszy ? Napisz wiadomość >

Najświeższe wiadomości IOH News: