Białoruś: twierdza bobrujska 200 lat po Napoleonie

Twierdzę w Bobrujsku zbudowano, gdy na początku XIX wieku rosyjscy władcy zdali sobie sprawę, że konflikt zbrojny z Francją jest nieuchronny. Na zachodnich obrzeżach rosyjskiego imperium istniała wówczas faktycznie tylko jedna twierdza – Ryga. Przez Bobrujsk prowadziła zaś najważniejsza droga z Moskwy do Europy – opowiada historyk Iwan Sacukiewicz.

„To unikalny przypadek w historii budownictwa wojskowego, że twierdzę zbudowano w ciągu dwóch lat. Aleksander I podpisał rozkaz jej wzniesienia w 1810 roku. Przyszły świetny krajoznawca i historyk, a ówczesny oficer Teodor Narbutt przeprowadził badania, które przekazał architektowi Carlowi Oppermanowi, i w ciągu kilku miesięcy powstał projekt twierdzy” – mówi Sacukiewicz.

Twierdza zajmowała powierzchnię aż 100 hektarów. Zbudowano ją na brzegu Berezyny, a w pracach uczestniczyło 13 batalionów rosyjskich żołnierzy. Łączna długość umocnień wynosiła 3,8 tys. metrów. Wewnątrz wzniesiono 250 budynków, w tym prawosławne cerkwie, obiekty sztabowe, szpitale i koszary. Obiekt uzbrojony był w 344 armaty i stacjonowało tam 6 tys. żołnierzy.

O Bobrujsk nie toczyły się walki podczas wojny z Napoleonem, ale twierdza odegrała swoją rolę, gdy wojska carskie cofały się w stronę Moskwy; właśnie w jej murach przez tydzień odpoczywała II armia rosyjska pod dowództwem Piotra Bagrationa, zanim połączyła się z I armią w Smoleńsku.

„Rosjanie zrozumieli, że konieczny jest odwrót, żeby mogli połączyć swoje armie i przeprowadzić walną bitwę z Francuzami. Początkowo zamierzali zrobić to w Mińsku, ale Francuzi szli szybciej i prędzej dotarli do Mińska” – mówi Sacukiewicz. W Bobrujsku Bagration zostawił prawie 600 rannych i uzupełnił siły o 2 tys. zdrowych żołnierzy z tutejszego garnizonu.

Już podczas odwrotu z Moskwy Napoleon dał rozkaz polsko-białorusko-litewskiemu korpusowi generała Dąbrowskiego, by otoczył twierdzę, osłaniając wycofujące się na zachód wojska. Bobrujsk był blokowany przez dwa miesiące.

W latach 40. XIX wieku twierdza zaczęła tracić strategiczne znaczenie. ”Po pierwsze nie było już francuskiego imperium i granice odsunęły się na zachód. A po drugie, pojawiła się artyleria, którą tego rodzaje budowle można było zniszczyć w ciągu kilku tygodni” – tłumaczy Sacukiewicz.

Od połowy XIX wieku w twierdzy mieściło się więzienie, do którego wysłano m.in. dekabrystów – rewolucjonistów, którzy chcieli zlikwidować carskie samowładztwo i poddaństwo chłopów.

Pod koniec I wojny światowej, na początku 1918 roku, zajmowaną przez bolszewików twierdzę zdobył korpus polski generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, ale po kilku miesiącach musiał odstąpić pod naporem Niemców. Po wycofaniu się wojsk niemieckich Bobrujsk przeszedł w ręce bolszewików, a w 1919 roku znów Polaków, jednak na mocy traktatu ryskiego z 1921 roku znalazł się w granicach Rosji sowieckiej.

Podczas II wojny światowej naziści zorganizowali w twierdzy obóz koncentracyjny dla sowieckich jeńców wojennych, gdzie straciło życie około 20 tys. osób; po wojnie znajdowało się tu zamknięte dla mieszkańców wojskowe miasteczko.

Pięć lat temu, już w niepodległej Białorusi, przyjęto projekt rekonstrukcji twierdzy, ale na razie nie ma pieniędzy na jego realizację. Miejscowe władze myślą o utworzeniu w zachowanych budynkach umocnień kilku muzeów: historii twierdzy bobrujskiej, dekabrystów i II wojny światowej.

Na razie budynki stoją bez nadzoru, a w środku widać, że część cegieł z podłóg, ścian i sufitów została wykradziona. Poszczególne umocnienia łączyły kiedyś nie tylko naziemne przejścia, ale też podziemne korytarze, które w wielu miejscach już się osypały, zaś w innych widnieją w nich dziury, które nagle otwierają się pod stopami spacerujących.

Przetrwało też około 1/3 z 250 budynków wewnątrz twierdzy, ale większość jest zaniedbana i czeka na inwestorów lub wystawiona została na sprzedaż. Zaledwie kilka z nich wyremontowano i mieszczą się tam magazyny czy biura.

Zachował się też główny plac twierdzy, gdzie w latach 20. XIX wieku wzniesiono cerkiew Aleksandra Newskiego. Budynek ten został całkowicie zniszczony, ale planowana jest jego odbudowa - położono już fundamenty i na placu leżą sterty materiałów budowlanych.

W 2007 roku zbudowano na terenie twierdzy kryte lodowisko, zwane oficjalnie Pałacem Lodowym, ale przez mieszkańców nazywane latającym talerzem. Iwan Sacukiewicz uważa, że to dobry pomysł. „Na obszarze, gdzie nie było historycznych budynków, zbudowano nowoczesny obiekt, który będzie przyciągać tu mieszkańców. Bo chociaż geograficzne jest to centrum miasta, ludzie tu nie przychodzą, bo nie ma po co” - mówi.

Z Bobrujska Małgorzata Wyrzykowska (PAP)

Dyskusja na dany temat:

Aktualnie brak wiadomości dla tego tematu. Chcesz być pierwszy ? Napisz wiadomość >

Najświeższe wiadomości IOH News: