Powstanie i początki Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1918-1939 - Kanonierki

Autor: Maciej Neumann

Kanonierki typu Wodorjez1

Budowę kanonierek (ros.: Storożewyje suda2) rozpoczęto w stoczni Crichton-Vulcan AB w Abo w Rosji na zamówienie marynarki rosyjskiej w 1916 roku. Cztery z nich („Wodorjez”, „Łuń”, „Filin”, „Czirok”) zwodowano rok później, a w 1918 roku całą czwórkę, ukończoną w 90%, przejęli Finowie. W latach 1918-1921 złomowano kolejne dwie nieukończone kanonierki (rosyjskie nazwy: „Gorlica”, „Sowa”)3.

Dwie ze zwodowanych jednostek, w roku 1918 weszły w skład marynarki fińskiej: „Czirok” jako „Turunmaa” a „Filin” jako „Karjala”4. Od okrętów nabytych przez PMW różniły się one niższym o jeden poziom pomostem dowodzenia, a co za tym idzie niektórymi parametrami technicznymi:

 

wyporność st.

wyporność peł.

342

441

długość

szerokość

zanurzenie

50,1

6,8

2,3

prędkość

zasięg

15

700/14

napęd

2 maszyny parowe o łącznej mocy 1150 KM, 2 kotły; 2 śruby,

stocznia

Crichton Vulkan AB, Abo

załoga

48

stępka

wodow.

 

1916

1917

 

uzbrojenie

2 x 75 Canet (2 x I)

2 x 40 Bofors (?)

Od 1941: 2 x 75 Canet (2 x I)

2 x 20 Madsen (?)

 

„Turunmaa” i „Karjala”. Źródło: strona Jari Aromy o marynarce fińskiej w czasie II wojny światowej: http://www.hut.fi/~jaromaa/Navygallery/Smallships/BoatGal 

 

Przejęcie „Łunia”5 przez PMW nastąpiło 3 listopada 1920 roku w Abo, a następnie kanonierka, jeszcze z fińską załogą, udała się do Gdańska, gdzie ostatecznie 29 grudnia podniesiono na okręcie, któremu nadano imię „Komendant Piłsudski”, polską banderę. Pierwszym dowódcą „Komendanta Piłsudskiego”, do października 1921 r., był kmdr ppor. Karol Korytowski6.

Okręt wchodził w skład Grupy Kanonierek będącej częścią Dywizjonu Ćwiczebnego. Dywizjon 30 marca 1930 roku rozwiązano a następnego dnia utworzono Dywizjon Minowców, do którego przeszedł. Na każde lato (1 czerwca - 31 sierpnia) kanonierka oddawana była do dyspozycji Komendanta Szkoły Podchorążych MW, a okresowo (np. na czas szkolenia sterników) przydzielana do Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty (CWSF). 20 stycznia 1936 roku znalazła się w reaktywowanym Dyonie Minowców. Do CWSF trafiła na stałe 1 listopada 1937 roku i odtąd pełniła rolę okrętu sygnałowego7. W czerwcu 1939 roku wróciła do Dywizjonu Minowców, gdzie pozostała do wybuchu wojny.


 

ORP „Komendant Piłsudski”, Źródło: pocztówka wydana w okresie międzywojennym

 

 Wojenne losy okrętu (pod polską banderą) nie trwały długo: „Komendanta Piłsudskiego” rozbrojono 2 września 1939 roku a jego załoga przeszła na ląd. Od 28 września okręt wykorzystywano jako areszt dla podoficerów i szeregowców z 13 kompanii przeciwdesantowej, którzy żądali zaprzestania walk i natychmiastowego poddania Helu8. 1 października 1939 roku kanonierka osadzona została przez polską załogę na płyciźnie koło Helu. Wyremontowana przez Niemców i nazwana „Heisternest” (Jastarnia)9 pływała jako okręt doświadczalny, a od maja 1942 roku w Sperversuchskommando w Aalborgu (od lipca 1942 w Kilonii)10. W tym mniej więcej okresie zmieniono okrętowi nazwę na „M3109”11. Zatonął, zbombardowany przez lotnictwo alianckie wraz z dokiem, w którym był osadzony, w Nantes (we Francji) 16 września 1943 roku12.

Przejęcie „Wodorjez’a”13 przez PMW nastąpiło w marcu 1921 roku z jednoczesnym podniesieniem polskiej bandery, a następnie kanonierka udała się do Gdańska, gdzie ostatecznie 20 kwietnia wcielono ją, jako „Generała Hallera” do PMW. Pierwszym dowódcą okrętu, do maja 1921 r., był kmdr ppor. Adam Mohuczy14.

Kanonierka wchodziła w skład Grupy Kanonierek będącej częścią Dywizjonu Ćwiczebnego, po którego rozwiązaniu trafiła do Dywizjon Minowców. 12 stycznia 1932 roku została przydzielona najpierw do tymczasowej Grupy Łodzi Podwodnych, a następnie do utworzonego (1 maja 1932 r.) Dywizjonu Łodzi Podwodnych. 27 września 1932 roku kanonierkę przydzielono Komendzie Portu Wojennego Gdynia. Powróciła do Dywizjonu Minowców w dniu jego reaktywacji (tj. 20 stycznia 1936 r.), gdzie pozostała do wybuchu wojny.

Podobnie jak siostrzany okręt, „Generał Haller” nie miał okazji na „wrześniową epopeję”:  rozbrojono go 2 września 1939 roku a jego załoga wzmocniła wojska lądowej obrony wybrzeża. Dzień później w porcie helskim trafiła go niemiecka bomba, w efekcie czego okręt osiadł rufą na dnie. Ponownie zbombardowany przez lotnictwo niemieckie 6 września. Wrak został pocięty przez Niemców na złom15.

 

wyporność st.

wyporność peł.

342

?

 

długość

szerokość

zanurzenie

50

7

2,9

 

prędkość

zasięg

15

700/14

 

napęd

2 tłokowe maszyny parowe o łącznej mocy 1600 KM; 2 śruby

 

 

stocznia

Crichton Vulkan AB, Abo

załoga

60

 

stępka

wodowanie

bandera

1916

1917

29.12.1920

 

uzbrojenie

do 1925: 6 x 47 Hotchkiss wz. 85[16] (6 x I)

2 x 7,92 Maxim wz. 08 (2 x I)

1925-1926: 1 x 100 Canet

1 x 75 Canet wz. 97

2 x 47 Hotchkiss wz. 85  (2 x I)

2 x 7,92 Maxim wz. 08 (2 x I)

1926-1935: 2 x 75 Canet wz. 97 (2 x I)

2 x 47 Hotchkiss wz. 85  (2 x I)

2 x 7,92 Maxim wz. 08 (2 x I)

od 1936: 2 x 75 Canet wz. 97 (2 x I)

2 x 13,2 Hotchkiss wz. 30[17] (1 x II)

2 x 7,92 Maxim wz. 08 (2 x I)

 

 

Bibliografia:

Centralne Archiwum Wojskowe, Rozkazy Dzienne KMW.

Borowiak M., Mała flota bez mitów 2, Gdańsk 2001

Enciklopedija korabli rossijskogo imperatorskogo fłota, pod red. A.E. Tarasa, Mińsk 2000

Gozdawa-Gołębiowski J., Wywerka Prekurat T., I wojna światowa na morzu, Gdańsk 1973

Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom II Polska Marynarka Wojenna, cz.1. Korpus oficerów 1918-1947, pod. red. J.K. Sawickiego, Gdynia 1996

Komorowski A., Okręty szkolne PMW 1920-1997, Warszawa 1999

Pertek J. Wielkie dni małej floty, Poznań 1990

Pertek J., Okręty minowe i kanonierki, Gdynia 1959

Twardowski M., Kanonierki „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, Morza, Statki i Okręty, 1998, nr 3


1 J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat (I wojna światowa na morzu, Gdańsk 1973, s. 641) klasyfikują 12 jednostek jako: „typ Gołub i zbliżone”; Enciklopedija korabli rossijskogo imperatorskogo fłota, pod red. A.E. Tarasa (Mińsk 2000, s. 247-248) wyraźnie wyodrębnia 6 jednostek - zresztą jako typ nie Gołub lecz Bekas- a drugą szóstkę jako typ Wodorjez. Ze względu na wyraźne różnice zarówno w sylwetce jak i w parametrach technicznych uwzględniłem tę właśnie klasyfikację. Jeszcze inaczej podaje A.Komorowski (Okręty szkolne PMW 1920-1997, Warszawa 1999, s. 21), który wszystkie 12 jednostek zalicza do typu Kondor.

2 Enciklopedija ..., s. 245.

3 Ibidem, s. 249.

4 Ibidem, s. 249; J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat, op. cit., s. 641.

5 A. Komorowski (op. cit., s. 21) jako poprzednią podaje nazwę fińską „Turunmaa” natomiast J. Pertek (Wielkie dni małej floty, Poznań 1990, s. 582): „Karjala”. .J.Piwowoński (op. cit., s. 276) pisze: „do 1918 r. nazwa „Lunj” albo „Vodorets”, następnie do roku 1921 nazwa „Karjala”. J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat (op. cit., s. 641) oraz Enciklopedija ... (s. 249) podają: „Łuń”.

6 Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom II Polska Marynarka Wojenna, cz.1. Korpus oficerów 1918-1947, pod. red. J.K. Sawickiego, Gdynia 1996, s. 235-236; J. Pertek, Okręty minowe i kanonierki, Gdynia 1959, s. 31.

7 Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), Rozkazy Dzienne KMW, nr 63, poz. 1.

8 M. Borowiak, Mała flota bez mitów 2, Gdańsk 2001, s. 60.

9 J. Pertek, op. cit., s. 37.

10 M. Twardowski, Kanonierki „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, Morza, Statki i Okręty, 1998, nr 3, s. 22.

11 Ibidem.

12 Ibidem.

13 Patrz uwagi dotyczące „Komendanta Piłsudskiego”.

14 Kadry morskie..., s. 236; J. Pertek, op. cit., s. 31.

15 M. Borowiak, op. cit., s. 59.

16 Wg polskiego oznaczenia. Oryginalne angielskie to 1,85”/3-pdr

17 Wg polskiego oznaczenia. Oryginalne francuskie to M1929 lub w skrócie M29.