Kanonierki typu Wodorjez¹

Budowę kanonierek (ros.: Storożewyje suda²) rozpoczęto w stoczni Crichton-Vulcan AB w Abo w Rosji na zamówienie marynarki rosyjskiej w 1916 roku. Cztery z nich („Wodorjez”, „Łuń”, „Filin”, „Czirok”) zwodowano rok później, a w 1918 roku całą czwórkę, ukończoną w 90%, przejęli Finowie. W latach 1918-1921 złomowano kolejne dwie nieukończone kanonierki (rosyjskie nazwy: „Gorlica”, „Sowa”)³.

Dwie ze zwodowanych jednostek, w roku 1918 weszły w skład marynarki fińskiej: „Czirok” jako „Turunmaa” a „Filin” jako „Karjala”⁴. Od okrętów nabytych przez PMW różniły się one niższym o jeden poziom pomostem dowodzenia, a co za tym idzie niektórymi parametrami technicznymi:

„Turunmaa” i „Karjala”. Źródło: strona Jari Aromy o marynarce fińskiej w czasie II wojny światowej: http://www.hut.fi/~jaromaa/Navygallery/Smallships/BoatGal 

Przejęcie „Łunia”⁵ przez PMW nastąpiło 3 listopada 1920 roku w Abo, a następnie kanonierka, jeszcze z fińską załogą, udała się do Gdańska, gdzie ostatecznie 29 grudnia podniesiono na okręcie, któremu nadano imię „Komendant Piłsudski”, polską banderę. Pierwszym dowódcą „Komendanta Piłsudskiego”, do października 1921 r., był kmdr ppor. Karol Korytowski⁶.

Okręt wchodził w skład Grupy Kanonierek będącej częścią Dywizjonu Ćwiczebnego. Dywizjon 30 marca 1930 roku rozwiązano a następnego dnia utworzono Dywizjon Minowców, do którego przeszedł. Na każde lato (1 czerwca - 31 sierpnia) kanonierka oddawana była do dyspozycji Komendanta Szkoły Podchorążych MW, a okresowo (np. na czas szkolenia sterników) przydzielana do Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty (CWSF). 20 stycznia 1936 roku znalazła się w reaktywowanym Dyonie Minowców. Do CWSF trafiła na stałe 1 listopada 1937 roku i odtąd pełniła rolę okrętu sygnałowego⁷. W czerwcu 1939 roku wróciła do Dywizjonu Minowców, gdzie pozostała do wybuchu wojny.

ORP „Komendant Piłsudski”, Źródło: pocztówka wydana w okresie międzywojennym

 Wojenne losy okrętu (pod polską banderą) nie trwały długo: „Komendanta Piłsudskiego” rozbrojono 2 września 1939 roku a jego załoga przeszła na ląd. Od 28 września okręt wykorzystywano jako areszt dla podoficerów i szeregowców z 13 kompanii przeciwdesantowej, którzy żądali zaprzestania walk i natychmiastowego poddania Helu⁸. 1 października 1939 roku kanonierka osadzona została przez polską załogę na płyciźnie koło Helu. Wyremontowana przez Niemców i nazwana „Heisternest” (Jastarnia)⁹ pływała jako okręt doświadczalny, a od maja 1942 roku w Sperversuchskommando w Aalborgu (od lipca 1942 w Kilonii)¹⁰. W tym mniej więcej okresie zmieniono okrętowi nazwę na „M3109”¹¹. Zatonął, zbombardowany przez lotnictwo alianckie wraz z dokiem, w którym był osadzony, w Nantes (we Francji) 16 września 1943 roku¹².

Przejęcie „Wodorjez’a”¹³ przez PMW nastąpiło w marcu 1921 roku z jednoczesnym podniesieniem polskiej bandery, a następnie kanonierka udała się do Gdańska, gdzie ostatecznie 20 kwietnia wcielono ją, jako „Generała Hallera” do PMW. Pierwszym dowódcą okrętu, do maja 1921 r., był kmdr ppor. Adam Mohuczy¹⁴.

Kanonierka wchodziła w skład Grupy Kanonierek będącej częścią Dywizjonu Ćwiczebnego, po którego rozwiązaniu trafiła do Dywizjon Minowców. 12 stycznia 1932 roku została przydzielona najpierw do tymczasowej Grupy Łodzi Podwodnych, a następnie do utworzonego (1 maja 1932 r.) Dywizjonu Łodzi Podwodnych. 27 września 1932 roku kanonierkę przydzielono Komendzie Portu Wojennego Gdynia. Powróciła do Dywizjonu Minowców w dniu jego reaktywacji (tj. 20 stycznia 1936 r.), gdzie pozostała do wybuchu wojny.

Podobnie jak siostrzany okręt, „Generał Haller” nie miał okazji na „wrześniową epopeję”:  rozbrojono go 2 września 1939 roku a jego załoga wzmocniła wojska lądowej obrony wybrzeża. Dzień później w porcie helskim trafiła go niemiecka bomba, w efekcie czego okręt osiadł rufą na dnie. Ponownie zbombardowany przez lotnictwo niemieckie 6 września. Wrak został pocięty przez Niemców na złom¹⁵.

Bibliografia:

Centralne Archiwum Wojskowe, Rozkazy Dzienne KMW.

Borowiak M., Mała flota bez mitów 2, Gdańsk 2001

Enciklopedija korabli rossijskogo imperatorskogo fłota, pod red. A.E. Tarasa, Mińsk 2000

Gozdawa-Gołębiowski J., Wywerka Prekurat T., I wojna światowa na morzu, Gdańsk 1973

Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom II Polska Marynarka Wojenna, cz.1. Korpus oficerów 1918-1947, pod. red. J.K. Sawickiego, Gdynia 1996

Komorowski A., Okręty szkolne PMW 1920-1997, Warszawa 1999

Pertek J. Wielkie dni małej floty, Poznań 1990

Pertek J., Okręty minowe i kanonierki, Gdynia 1959

Twardowski M., Kanonierki „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, Morza, Statki i Okręty, 1998, nr 3