W III wieku naszej ery wschodni odłam Gotów zasiedlał zwartymi grupami tereny dzisiejszego Wołynia i część wschodniego Podola. Stąd, jeszcze w tym samym stuleciu, Goci opanowali rozległe obszary nadczarnomorskie. Prowadzenie zwycięskich wojen i zawieranie korzystnych sojuszy, m.in. z wielkim koczowniczym ludem Sarmatów, a zapewne też szeregu przymierzy z różnymi plemionami, pozwoliło im na utworzenie silnego państwa, a ściślej wieloetnicznej federacji plemiennej. Prawdopodobnie twórcą potęgi wschodniego odłamu Gotów był tajemniczy i legendarny Ostrogotha z rodu Amala. Od tego przywódcy, zwanego „ojcem Ostrogotów”, u schyłku III wieku miała rozpocząć się królewska władza rodu Amalów. Goci utożsamiali ten ród ze skandynawskim boskim rodem Asów. Znani są również inni, legendarni władcy Gotów z rodu Amala. Przed Ostrogothą był Hisarna (Żelazny), a później m.in. Hunuil (Odporny na czary) i Athal (Szlachetny). O tych amalskich władcach , o niemal boskiej charyzmie, informuje nas tylko Jordanes - żyjący w VI wieku autor dzieła „Gethica”. Nazwa Gotów, którymi władał ród Amalów, uważana jest za przydomek uświetniający. Miał on podkreślać elitarność, szlachetne pochodzenie i chwałę tego ludu. Ostrogoci to Goci pełni blasku, a ich imię znaczyło tyle co „Goci Wschodzącego Słońca” lub „Goci jaśniejący za sprawą wschodzącego słońca” (H.Wolfram, Germanie, s.95).
Pod koniec III wieku nastąpiło ostateczne rozdzielenie się wielkich odłamów Gotów -wschodniego i zachodniego. Znaczącym wydarzeniem, związanym z podziałem Gotów, było przybycie Gepidów znad Wisły do dzisiejszego północnego Siedmiogrodu. Gepidowie, pod wodzą swego króla Fastidy, odnieśli wcześniej wielkie zwycięstwo nad Burgundami i zapewne byli w przymierzu z Wandalami, kiedy na przełomie lat 290/291 zajęli terytorium na południe od górnej Cisy. Król Fastida zażądał wówczas lepszej ziemi od bratniego ludu Gotów i ich króla Ostrogothy. Odrzucenie żądań Gepidów doprowadziło do zbrojnej konfrontacji. Goci (być może jeszcze zjednoczeni) króla Ostrogothy zwyciężyli połączone siły Gepidów i Wandalów nad niezidentyfikowaną rzeką Auha. Tuż po tej bitwie, wiosną 291 roku, zachodni Goci, znani odtąd jako Terwingowie – Wezjowie, zawarli sojusz z plemieniem Tajfalów, wymierzony przeciw Wandalom i Gepidom (H.Wolfram, Historia Gotów, s.77 i n.). Z kolei wschodni odłam, czyli główny trzon plemienny Gotów, przypuszczalnie już za panowania króla Ostrogothy utworzył formację plemienną Greutungów - Ostrogotów o ewidentnych cechach królestwa militarnego.
Królestwo Ostrogotów osiągnęło szczyt swojej potęgi w IV wieku, kiedy władcą został Hermanaryk, reprezentujący dziesiąte pokolenie rodu Amalów - Asów. Hermanaryk był pierwszym królem Ostrogotów odnotowanym przez współczesnych mu Rzymian. Ten wielki król - wojownik znacznie rozszerzył obszar panowania Greutungów - Ostrogotów. Jego opancerzeni konni wojownicy, uzbrojeni w lance, podbili olbrzymie terytoria północnej i wschodniej Europy. Ludy, które Hermanaryk zmusił tam do uległości, to m.in. plemiona Finów Zachodnich: Thiudos Inaunxis- utożsamiani z Finami z kraju Aunuksen, z obrzeża leśnej strefy lewego dorzecza górnej Wołgi, dorzecza Dźwiny i nadmorskich ziem od Półwyspu Kurskiego po Fiński oraz Vasinabroncas lub Vasina - identyfikowani z fińskim ludem Ves’ ze strefy tajgi w rejonie jezior Onega i Białe (?. Okulicz-Kozaryn, Finowie Zachodni, s.43 i n.). Podbito także nadwołżańskie ludy Meriów i Mordwinów i wiele innych, których nazwy trudno zinterpretować. Na wschodzie zmuszono do uległości „złote ludy” Uralu. Należy tu zaznaczyć, że identyfikacja znanych z dzieła Jordanesa plemion, podbitych przez Ostrogotów, pozostaje w znacznej mierze hipotetyczna. „Imperium” Hermanaryka miało raczej charakter federacji, a uzależnienie ludów północnego wschodu być może w części polegało na gockim protektoracie.
Po podboju krain północnej i wschodniej Europy konni wojownicy Ostrogotów uderzyli na południowy wschód, gdzie po ciężkich walkach odnieśli zwycięstwo nad Herulami - Rosomonami króla Alaryka znad Morza Azowskiego. Po zakończeniu wojny z Herulami Hermanaryk prawdopodobnie porządkował sobie niezależnych dotąd bałtyjskich Estiów. Przypuszczalnie głównym celem przedstawionych tu militarnych poczynań Gotów było opanowanie dalekosiężnych szlaków handlowych. Efekty tych (zapewne planowych) działań ostatecznie umożliwiły Greutungom - Ostrogotom kontrolowanie traktów handlowych wiodących z krain nadbałtyckich nad Morze Czarne, a także wielkiego szlaku wschodniego, który prowadził łukiem środkowej Wołgi, w górę rzeki Kamy aż do Złotych Gór Uralu, skąd wracano wzdłuż Oki i Donu do Morza Azowskiego (H. Wolfram, Historia Gotów, s.109 i n.).

Wschodni odłam Gotów niewątpliwie już w III wieku zetknął się z irańskim koczowniczym ludem Alanów. Terytoria tego ludu rozciągały się od dolnego Donu do dolnej Wołgi i po Kaukaz na południu. Wiele przemawia za tym, że część Alanów stosunkowo wcześnie zawarła sojusz z Gotami, a następnie weszła w skład federacji Greutungów - Ostrogotów. Można domniemywać, że analogiczna sytuacja zaistniała także w odniesieniu do niektórych grup Hunów, koczujących nad Wołgą. Państwo Hermanaryka obejmowało więc wiele ludów o różnej kulturze i etnogenezie. Były to m.in. plemiona Finów (Fennów), Słowian, Antów, Sarmatów, Alanów, Herulów - Rosomonów, Hunów i być może Estiów oraz ludy sprzymierzone bądź podbite jeszcze w czasie wędrówki Gotów - Gutonów z Gothi - Scandzy (Skandii Gotów- starej nadwiślańskiej ojczyzny) do Oium („na żyznych błoniach”- tak określili swoją nową ojczyznę).
Pod władzą Greutungów - Ostrogotów, w szczytowym okresie ich potęgi, znajdowałyby się zatem ziemie ograniczone od południa brzegiem Morza Czarnego z Krymem włącznie (od zachodniego brzegu Dniestru po tereny nad dolnym Donem), a na północy Zatoką Fińską i pasem środkowej tajgi, na wysokości jezior Onega i Białe. Na zachodzie panowanie Ostrogotów graniczyło z naddunajskimi terytoriami Terwingów -Wezjów i Tajfalów. Z kolei na wschodzie sięgało krain nadwołżańskich, a być może w rejonie rzek Kamy i Białej aż po Ural.

Fibule w kształcie stylizowanego ptaka (orła?), często noszone przez Ostrogotow. Nawiązują do twórczości stepowych koczowników i są przejawem „scytyzacji” Kultury Gotów.
Przedstawione tu fibule pochodzą z Tierra de Barros w Hiszpanii, wykonane są z pozłacanego brązu i półszlachetnych kamieni, dł. 14,5 cm. („Sztuka Świata” t. 3, Warszawa 1993, s. 246)

Trzeba tu jednak podkreślić, że wieloetniczna społeczność, zamieszkująca te rozległe przestrzenie, była w różnym stopniu uzależniona od amalskich władców. Przedstawione tu informacje o państwie Greutungów - Ostrogotów wynikają zasadniczo tylko z analiz źródeł pisanych (głównie dzieło Jordanesa) i pozostają częściowo w sferze hipotez, aczkolwiek uzasadnionych istotnymi przesłankami. Wielki podbój plemion żyjących na północy i wschodzie Europy, dokonany przez Hermanaryka, jak dotąd nie został potwierdzony wynikami badań archeologicznych. Na ziemiach objętych tą ekspansją archeolodzy nie natrafili na ślady osadnictwa Ostrogotów. Wiadomo też, że w tym czasie nie uległy przesunięciu północno - wschodnie granice zasięgu kultury czerniachowskiej. Wskazuje to na pewien rozdział państwa: terenów właściwego osadnictwa Greutungów-Ostrogotów (obszar archeologicznej kultury czerniachowskiej) od strefy ich wpływów – krain uzależnionych mniej lub bardziej ludów. Także Jordanes, opisując dzieje Gotów, wyraźnie oddzielił „własne ludy”, czyli Ostrogotów Hermanaryka, od ludów podległych temu władcy w Scytii i Germanii (H. Wolfram, Historia Gotów, s.111).
Gdy Goci wyruszyli z Gothi - Scandzy w swoją długą wędrówkę ku nowej ziemi Oium, gdzieś nad Wołgą pojawili się mongolsko - turkscy koczownicy. Tak jakby już wtedy przeznaczenie wyznaczyło pole starcia się dwóch, jakże podobnie ukształtowanych, mocarzy. W przyszłości drogi obu już potężnych ludów zeszły się w tragicznej i krwawej konfrontacji. Przeciwnikami Ostrogotów los uczynił Hunów. Tak jak niegdyś Ostrogoci byli Gutonami, tak Hunowie byli Hiung-nu. Po upadku państwa Hiung-nu, pod koniec I wieku naszej ery niedobitki tego ludu wyruszyły na zachód. Część z nich przemierzyła cały obecny Kazachstan, po czym w latach pięćdziesiątych II wieku dotarła nad brzegi Wołgi. Byli to wojownicy, którzy w drodze utracili część dobytku, żony i dzieci. Nad Wołgą zdobyli jednak majątek i nowe kobiety, napadając na Alanów. Wkrótce złączyli się z ludem Wogułów i tak utworzyli nowy etnos zwany Hunami zachodnimi. Przez długie lata prowadzili wojny z sąsiednimi Alanami, których w końcu pokonali. Być może już w połowie III wieku część Hunów zwana Urugundami, koczująca nad Donem, przyłączyła się do Gotów. Stara legenda Gotów wspomina gockie czarownice wypędzone przez króla- wędrowca Filimera, które uprawiały czary ze zmarłymi, a gdy połączyły się ze złymi duchami stepów, wydały na świat Hunów.


Literatura:

L. Gumilow, Dzieje etnosów wielkiego stepu, Kraków 1997.
L. Gumilow, Od Rusi do Rosji, Warszawa 1996.
A.Kokowski, Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin1999.
Ł. Okulicz-Kozaryn, Dzieje Prusów, Wrocław 1997.
Ł. Okulicz-Kozaryn, Finowie Zachodni, Warszawa 1993.
S. Warchoł, Ślady pobytu drużyn gockich na obrzeżach i w tak zwanym centrum
prakolebki Słowian w świetle języka (między I/II a IV/V w. n.e.), [w:] A. Kokowski (red.),Cień Światowita czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian, Lublin 2002.
H. Wolfram, Historia Gotów, Warszawa 2003.
H. Wolfram, Germanie, Kraków 1996.