Pisana w latach 1953 - 1956 Archeologia na wyrywki, należąca do cyklu reportaży archeologicznych Jasienicy, stanowi w pewnym sensie kontynuację Świtu słowiańskiego jutra (1952, 1954), wydanego w latach późniejszych jako Słowiański rodowód. Autor wraca w znane już sobie miejsca, gdzie wciąż trwają prace wykopaliskowe. Ponownie zjawia się więc w Biskupinie, a także w Gdańsku i Opolu. Ogląda też pozostałości pogańskiego kręgu kultowego na Górze Sępiej (dawnej Raduni), opisuje magiczne zwyczaje Ślązaków przedstawione w XIII-wiecznym dziele brata Rudolfa, cystersa z klasztoru w Rudach. Wraz z uczestnikami ekspedycji poszukuje śladów historycznych Grodów Czerwieńskich - w Gródku Nadbużnym (dawny gród Wołyń), Czermnie (Czerwień) i Sąsiadce (Sutiejsk); przypomina pionierskie prace Zoriana Dołęgi Chodakowskiego, który przed ponad stuleciem badał grodziska w widłach Huczwy i Bugu. Relacjonuje dzieje Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, najstarszego i największego ongiś regionu górniczo-hutniczego na ziemiach polskich. Odwiedza także wsie kurpiowskie, kreśląc zarazem obraz prowincjonalnej Polski z wczesnych lat pięćdziesiątych.
Wykopaliska archeologiczne, pisze Jasienica, "odsłaniają dowody, że dzieje Polski są dłuższe i bogatsze, że sama Polska bardziej dostojna i wspaniała, niż się to komukolwiek dawniej wydawało".
