70. rocznica śmierci Nowotki, okoliczności niewyjaśnione do dziś

Okoliczności jego śmierci nie zostały do końca wyjaśnione.

Marceli Nowotko (właśc. Nowotka, pseudonimy: Marian, Stary) urodził się 8 lipca 1893 r. w Warszawie. Uczęszczał do szkoły w Krasnem koło Ciechanowa. Następnie podjął pracę w charakterze ogrodnika, a po przeprowadzce do Ciechanowa - jako ślusarz. W 1916 r. wstąpił do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, a dwa lata później zasilił szeregi Komunistycznej Partii Polski.

W okresie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. popierał koncepcję powstania polskiej republiki sowieckiej i aktywnie działał w ramach mającego stać się zalążkiem bolszewickich władz polskich Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego na białostocczyźnie. "Rewkom" (Rewolucyjny Komitet) dowodzony przez niego jest obarczany odpowiedzialnością za wiele wyroków śmierci na rodakach, a sąd wojskowy zaocznie wydał na niego wyrok kary śmierci za współpracę z wrogiem.

Później działał w komunistycznych strukturach na Śląsku, wspierany finansowo przez władze bolszewickie. W latach 1922–23 należał do Komunistycznej Partii Galicji Wschodniej we Lwowie, przekształconej później w Komunistyczną Partię Zachodniej Ukrainy. W 1929 r. trafił do więzienia na Pawiaku na cztery lata za działalność wywrotową. Po wyjściu na wolność działał w Komunistycznej Partii Polski, a w 1936 r. został osadzony ponownie w więzieniu w Rawiczu z wyrokiem 12 lat.

Wolność odzyskał w 1939 r. po wybuchu wojny. Dostał się na białostocczyznę, gdzie wszedł w skład sowieckich władz okupacyjnych. Został również członkiem Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej – WKP(b). Uczestniczył w szkoleniach polityczno-dywersyjnych w okolicach Moskwy, a po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej został przerzucony w grudniu 1941 r. na tereny polskie, gdzie jako członek tzw. grupy inicjatywnej miał działać na rzecz odtworzenia struktur partii komunistycznej, zgodnie z wytycznymi ZSRR. Nowotko objął funkcję I sekretarza powstałej Polskiej Partii Robotniczej, a szefem jej zbrojnego ramienia, Gwardii Ludowej, został Bolesław Mołojec.

Zwłoki Marcelego Nowotki znaleziono 28 listopada 1942 r. na ulicy w rejonie stołecznego Dworca Zachodniego. Towarzyszący mu Mołojec twierdził, że miał on zginąć z ręki nieznanych zabójców, według niego, członków AK. O zgonie Nowotki powiadomiono Moskwę, a władzę w PPR objął Bolesław Mołojec, wkrótce zastrzelony przez Janka Krasickiego. Było to wynikiem przekonania współtowarzyszy o zaangażowaniu nowego szefa w zamach na życie poprzedniego. Później uśmiercono również brata Bolesława Mołojca, Zygmunta. PPR-em kierować zaczął Paweł Finder, a Gwardią Ludową - Franciszek Jóźwiak.

Nigdy całkowicie nie wyjaśniono okoliczności zgonu Nowotki. W ocenie historyka IPN dr Roberta Spałka, autora monografii na temat walk wewnętrznych w elicie środowiska komunistycznego w Polsce po wojnie, Nowotko zginął w ramach wewnątrzpartyjnych porachunków między frakcjami w kierownictwie PPR.

"Jedną z przyczyn konfliktu było powołanie przez Nowotkę +specjalnej służby wywiadowczej+ w PPR i ustanowienia jej zwierzchności nad Wydziałem II Informacji GL. Z tą decyzja nie chcieli się pogodzić faktyczny dowódca Gwardii Ludowej Bolesław Mołojec i jego brat Zygmunt, ówczesny kierownik Wydziału II. Zygmunt domagał się traktowania wywiadu partyjnego i GL-owskiego jako współpracujących ze sobą autonomicznych agend. Zmiana struktury komunistycznego wywiadu stała się zarazem detonatorem sporu o zakres przywództwa w kierowniczej trójce PPR (między Nowotką, Mołojcem i Finderem), a w konsekwencji także bezpośrednią przyczyną mordu na Nowotce, którego Bolesław był inspiratorem, a Zygmunt wykonawcą" - ocenia dr Spałek.

Jak zaznacza, w pierwszej połowie lat 50. mord ten stał się jednym z pretekstów do wysuwania oskarżeń wobec Władysława Gomułki i Mariana Spychalskiego podczas śledztw Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

"Wedle fingowanych oskarżeń Spychalski sprowokował Mołojca do popełnienia mordu, po czym wpłynął na Gomułkę, który jako szef wewnętrznej komisji badającej sprawę śmierci +Starego+, miał wydać wyrok śmierci na Mołojców, którzy to z kolei mieli być całkowicie nieświadomi swej marionetkowej roli. Jakby tego było mało, w 1949 r. Bolesław Bierut stojący na czele PZPR uznał Bolesława Mołojca za zdrajcę" - mówił historyk podkreślając, że według niego najbardziej prawdopodobną przyczyną śmierci Nowotki były jednak wewnętrzne porachunki w PPR. (PAP)

akn/ ls/

Dyskusja na dany temat:

Aktualnie brak wiadomości dla tego tematu. Chcesz być pierwszy ? Napisz wiadomość >

Najświeższe wiadomości IOH News: