Kalendarium Armii Krajowej

1939

----

26 września - W nocy z 26 na 27 września 1939 r., kilkanaście godzin przed kapitulacją obleganej przez Niemców stolicy, grupa wyższych oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim, przy współudziale prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego, zawiązała konspiracyjną organizację Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Stała się ona zalążkiem Polskiego Państwa Podziemnego. Przy Komendzie Głównej SZP zorganizowano Radę Polityczną złożoną z przedstawicieli PPS, SL i SN. Komisarzem Cywilnym został działacz PPS, Mieczysław Niedziałkowski.

5 października – Członkowie SZP przygotowali zamach na przebywającego w Warszawie w celu odebrania defilady wojsk niemieckich Adolfa Hitlera. Na trasie przejazdu samochodu z Hitlerem wzdłuż Alei Ujazdowskich znajdował się ładunek wybuchowy złożony z 500 kg trotylu, który z nie do końca ustalonych powodów, nie został zdetonowany. Akcją dowodził płk Franciszek Niepokólczycki „Teodor”.

13 listopada - Decyzją polskiego rządu we Francji SZP przemianowano na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Kierował nim z Francji - jako minister ds. kraju - gen. Kazimierz Sosnkowski. Dowódcą krajowym został, awansowany na generała brygady - Stefan Rowecki „Grot”. ZWZ rozbudowywał swoje struktury i tworzył podziemne wojsko, pracował nad scalaniem organizacji konspiracyjnych, zajmował się szkoleniem kadr i gromadzeniem broni, prowadził działalność propagandową i podejmował akcje sabotażowo-dywersyjne, organizował wywiad i kontrwywiad, przeciwdziałał niemieckiemu terrorowi. Tworzył podstawy organizacyjne i kadrowe dla przyszłego powstania zbrojnego.

1942

----

14 lutego - Premier rządu RP w Londynie gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Armia Krajowa była konspiracyjną organizacją wojskową stanowiącą integralną część Sił Zbrojnych RP. Podlegała Naczelnemu Wodzowi i Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. W zamierzeniach rządu miała być organizacją ogólnonarodową, ponadpartyjną, a jej Komendant Główny jedynym, upełnomocnionym przez rząd dowódcą krajowej siły zbrojnej. Głównym zadaniem AK było prowadzenie walki o odzyskanie niepodległości przez organizowanie i prowadzenie samoobrony i przygotowanie armii podziemnej na okres powstania, które miało wybuchnąć na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec.

7 października – Z rozkazu dowódcy warszawskiego Związku Odwetu kpt. Jerzego Lewińskiego „Chuchra” oddziały AK dowodzone przez por. Józefa Pszennego „Chwackiego” i por. Zbigniewa Lewandowskiego „Zbyszka” przeprowadziły w okolicach Warszawy akcję „Wieniec” w celu zablokowania niemieckiego transportu kolejowego. W wyniku akcji wykolejeniu uległy dwa parowozy, dwa wagony kolejowe oraz jeden wagon osobowy; biorący udział w akcji członkowie AK nie odnieśli żadnych obrażeń.

31 grudnia – W nocy z 31 grudnia na 1 stycznia oddziały AK na Zamojszczyźnie rozpoczęły walkę z Niemcami wspierającymi akcję wysiedlenia ludności polskiej. Policja oraz oddziały niemieckiego wojska otrzymały wsparcie pancerne i lotnicze. Walki trwały do lutego 1943 r. na terenach leśnych w pobliżu Zamościa i Krasnobrodu.

1943

----

22 stycznia - Powstało Kierownictwo Dywersji (Kedyw) Komendy Głównej AK. Jego dowódcą został płk August Emil Fieldorf „Nil”. Struktura organizacyjna Kedywu obejmowała biuro studiów oraz referaty: szkoleniowy, wywiadu, operacyjny, łączności, produkcji konspiracyjnej, sabotażu kolejowego, przemysłowego, telekomunikacyjnego, chemicznego i bakteriologicznego.

26 marca – Grupy Szturmowe Szarych Szeregów w ramach tzw. akcji pod Arsenałem odbiły aresztowanego przez Niemców kilka dni wcześniej harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 25 innych więźniów politycznych, przewożonych z siedziby Gestapo przy Alei Szucha do więzienia na Pawiaku. W akcji dowodzonej przez Stanisława Broniewskiego „Orszę” i Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę” zginęło czterech Niemców, a dziewięciu zostało ranionych. Rany odniosło także dwóch akowców, a jeden został schwytany przez Gestapo.

30 czerwca - Niemcy aresztowali komendanta głównego AK gen. Roweckiego „Grota”. Jego obowiązki przejął gen. Tadeusz Komorowski „Bór”.

20 listopada - Gen. Komorowski „Bór” wydał rozkaz o rozpoczęciu planu "Burza". Stwierdzał on m.in.: "Wobec wkraczającej na ziemie nasze regularnej armii rosyjskiej wystąpić w roli gospodarza. Należy dążyć do tego, aby naprzeciw wkraczającym oddziałom sowieckim wyszedł polski dowódca mający za sobą bój z Niemcami i wskutek tego najlepsze prawo gospodarza. Miejscowy dowódca polski winien się zgłosić wraz z mającym się ujawnić przedstawicielem cywilnej władzy administracyjnej u dowódcy oddziałów sowieckich i stosować się do jego życzeń". Z militarnego punktu widzenia "Burza" była próbą współpracy polsko-sowieckiej w walce z Niemcami, natomiast w wymiarze politycznym jej celem było skłonienie Sowietów do uznania polskich praw do ziem II Rzeczypospolitej, na które wkraczała Armia Czerwona.

1944

----

29 stycznia – Na odcinku trasy kolejowej Kraków-Lwów między Podłęzem a Grodkowicami członkowie krakowskiego Kedywu dowodzeni przez mjr. Stanisława Więckowskiego „Wąsacz” dokonali nieudanego zamachu na pociąg specjalny wiozący Hansa Franka do Lwowa, gdzie obchodzono 4. rocznicę powstania Generalnego Gubernatorstwa.

1 lutego - Członkowie zgrupowania „Agat” dokonali udanego zamachu na znienawidzonego przez mieszkańców Warszawy szefa SS i policji na okręg warszawski Franza Kutscherę, na którego wcześniej wyrok śmierci wydał płk Emil Fieldorf „Nil”. W akcji zginęło sześciu jej uczestników, m.in. Bronisław Pietraszewicz „Lot”, Zbigniew Gęsicki „Juno” i Marian Senger „Cichy”. W odwecie za zabicie Kutschery nałożyli na Warszawę 100 mln zł kontrybucji oraz rozstrzelali 100 polskich zakładników.

6-13 lipca - W ramach akcji „Burza” oddziały Wileńskiego i Nowogródzkiego Okręgu AK przeprowadziły operację „Ostra Brama” w Wilnie. Jej celem było wyzwolenie okupowanego przez Niemców miasta przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Niemcy dysponowali ok. 17 tys. żołnierzami, artylerią, czołgami i lotnictwem. Siły AK wynosiły 10 tys. piechoty i kawalerii. Do 13 lipca, we współdziałaniu z Armią Czerwoną, udało się wyprzeć Niemców z miasta.

11 lipca - Nieudany zamach na dowódcę SS i policji Wilhelma Koppego, przeprowadzony w Krakowie przez żołnierzy batalionu „Parasol”. W wyniku zamachu raniono Koppego oraz zabito kilku Niemców. Dowódcą akcji był Stanisław Leopold „Rafał”.

17 lipca - Sowieci aresztowali komendanta Okręgu Wileńskiego AK, płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”. Rozbrojono i zatrzymano także dowódców i żołnierzy AK; większość z nich trafiła do więzień lub została zesłana na Syberię.

1 sierpnia - O godz. 17 (godzina W) wybuchło w okupowanej stolicy Powstanie Warszawskie. Do walki z Niemcami przystąpiło ok. 40-50 tys. powstańców, zaledwie co czwarty - z bronią w ręku. Militarnym celem walk rozpoczętych w Warszawie było wyzwolenie stolicy spod trwającej blisko pięć lat niemieckiej okupacji. Przewidywano, iż walki trwać będą trzy-cztery dni i zakończone zostaną przed wejściem do miasta sił sowieckich. Dowództwo AK zakładało, że Armii Czerwonej zależeć będzie ze względów strategicznych na szybkim zajęciu Warszawy. Liczono również na pomoc aliantów. Powstanie skapitulowało 2 października. Podczas 63 dni walk o stolicę poległo ok. 18 tys. powstańców, 25 tys. zostało rannych. Zginęło również ok. 3,5 tys. żołnierzy z Dywizji Kościuszkowskiej. Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych. Po kapitulacji pozostałych mieszkańców Warszawy, ok. 500 tys., wypędzono z miasta, które po powstaniu zostało niemal całkowicie zniszczone.

1945

----

19 stycznia – w celu uchronienia jak największej liczby żołnierzy AK przed represjami NKWD gen. Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz o demobilizacji AK.

7 marca – NKWD aresztowało gen. Fieldorfa „Nila”, który przebywał w Milanówku pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki. W 1947 r., po pobycie w obozie pracy na Uralu, „Nil” powrócił do Polski.

26 marca - Gen. Okulicki został podstępnie aresztowany przez NKWD w Pruszkowie, do którego przybył na pertraktacje z przedstawicielem dowództwa 1 Frontu Białoruskiego - gen. płk. Iwanowem (ps. Iwana Sierowa, szefa kontrwywiadu wojskowego SMIERSz). Wraz z gen. Okulickim Sowieci aresztowali 15 innych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, m.in. Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego i przewodniczącego Rady Jedności Narodowej Kazimierza Pużaka. Uwięziono ich w Moskwie i osądzono w pokazowym procesie, tzw. procesie szesnastu.

1 lipca - Rozwiązanie Delegatury i RJN przyjmowane za koniec działalności Polskiego Państwa Podziemnego.

(PAP)

wmk/ ls/

Dyskusja na dany temat:

Aktualnie brak wiadomości dla tego tematu. Chcesz być pierwszy ? Napisz wiadomość >

Najświeższe wiadomości IOH News: